Беренче бөтендөнья сугышы алды елларында Тойгелде тирә-якта иң зур авылларның берсе исәпләнгән. Анда 1913 елда ике мәчет эшләгән. Беренче мәчеттә Әхмәтхәбиб Әхмәтҗәлилов, икенчесендә Гыйләҗетдин Низаметдинов муллалык иткән.

  Татарстан Үзәк Дәүләт архивында беренче мәхәллә мәчете бинасының тышкы күренешен тасвирлаган документ саклана, аннан күренгәнчә, бина агачтан төзелгән, түбәсе калай белән ябылган, озынлыгы 18,5 аршын, биеклеге 8 аршин (башня белән диелгән), 12 тәрәзәле була. Өй алды түбәсе шулай ук калай, киңлеге 8 аршин, озынлыгы 5,5 аршин, биеклеге 8 аршин, 3 тәрәзәле. Мәчет тирәсе агач койма белән әйләндерелгән. Болар беренче мәчетнең шактый зур һәм күркәм булуын раслый.

   Югарыда телгә алынган Әхмәтхәбиб мулла Баланлы мулласы Әхмәтҗәлилнең дүртенче улы булып, 1880 елда туган. Нөркәй мәдрәсәсендә Мөхәммәтҗан хәзрәттән укып, 27 яшендә Уфадан муллалыкка указ алып кайткач, 1907 елда Тойгелде авылына җибәрелгән. Үз мәхәлләсендәге балалар надан калмасын дип, сигез почмаклы өйнең ирләр ягында, кырыкка якын малайга сабак биргән. (Сабирҗанов Галимҗан да башлап шунда укыган). Әхмәтхәбиб мулла бик укымышлы, бик зиһенле, тырыш кеше булган: мәхәлләдәге мәктәптә һәм рус-татар училищесендә җәдитчә дә укыткан. 1911-1912 елларда хаҗга барып кайткан. 1930 елда гаепсезгә рәнҗетелеп Архангельский ягына сөрелгән һәм 1937 елда фаҗигале төстә һәлак булган.

     Низаметдинов Гыйләҗетдин 1874 елда Азнакай районының Чуар Абдул аылында туган. Хәрби хезмәтне 5-6 ел Варшавада үткән. 1906 елда Тойгелде авылына килеп үз акчасына мәчет салдырган. Аның урынында хәзер Чинаев Яхъя өе тора.

     Ә. Әхмәтҗәлилов һәм Г. Низаметдинов урта хәлле кешеләр исәпләнгәннәр. Аларның икесенең дә үз йортлары, каралтылары, маллары һәм бишәр чиләк сыйдырышлы сепараторлары булган.

    Гыйләҗетдин Низаметдинов 1958 елда үлгән.

   Мөхәммәтҗәнов Миннәхмәт 1882 елда туган. Нарат Асты авылы кызы Шәмгыйнур белән 7 бала тәрбияләп үстергәннәр. Колхоз төзелгәч агротехник, совхоз елларында умартачы булып эшләгән. Авыл мәчетендә укыган, озак еллар мулла булып торган. 1977 елда вафат булган.

   Идиятуллин Хәкимулла 1888 елда Тойгелде авылында туган. Олы Чакмак кызы Мәрхәбә белән 4 бала тәрбияләп үстергәннәр. Совет чорында, 1958 елдан 1975 елгача, яшерен муллалык иткән. 1975 елның январендә вафат булган.

  Аннан соңгы елларда барлык йолаларны мулла Галимҗан Сабирҗанов (1907-2003) башкара. Ул данлыклы хезмәт юлы үткән, Бөек Ватан сугышында тән яралары алып авылга исән кайта.

  Хәкимулла һәм Галимҗан муллалар Тойгелде авылы халкының гына түгел тирә-күрше авыллар халкының да тирән ихтирамын яуладылар. Әле бүген дә аларны хөрмәт белән искә алабыз.

 1990 елда мәчет манарасы кабат торгызыла. Мәхәллә рәисе итеп Хәниф Насифуллин билгеләнә. 2000 елдан ул имам-хатип. 1999 елда хаҗга барып кайтты.

 

Мәктәп музее материалларыннан алынды.